TK o przymusie adwokacko-radcowskim w postępowaniu przed NSA

Źródło grafiki: https://pixabay.com/photos/gavel-justice-judge-courtroom-7499911/

Redakcja
2025-03-07 10:40
Komentarze (0)

Trybunał Konstytucyjny orzekł w sprawie skarg konstytucyjnych dotyczących uprawnienia referendarza sądowego do orzekania w przedmiocie ustanowienia pełnomocnika z urzędu, kontroli takich postanowień przez sąd rejonowy oraz przymusu adwokacko-radcowskiego w postępowaniu przed NSA.

Przedmiot skarg do TK

W pierwszej ze skarg, skarżąca spółka złożyła do Sądu Rejonowego wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej do Trybunału Konstytucyjnego w związku ze sprawą dotyczącą wznowienia postępowania upadłościowego osoby trzeciej. Ustanowiony pełnomocnik z urzędu wydał opinię o braku podstaw do złożenia skargi konstytucyjnej, dlatego Skarżąca spółka złożyła do sądu rejonowego wniosek o zmianę lub ustanowienie nowego pełnomocnika. Referendarz sądowy w sądzie rejonowym oddalił wniosek o ustanowienie nowego pełnomocnika. Na to postanowienie Skarżąca spółka złożyła skargę, która również została oddalona.

Drugą ze skarg oparto na stanie faktycznym, w którym skarżący złożył do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu celem sporządzenia skargi kasacyjnej do NSA w związku z nieuwzględnieniem zarzutów skarżącego na wszczęte wobec niego postępowanie egzekucyjne. Tutaj także referendarz sądowy oddalił wniosek skarżącego. Skarżący złożył skargę do sądu na postanowienie referendarza, które WSA utrzymał w mocy. Skarżący wniósł do NSA zażalenie na postanowienie WSA domagając się uchylenia postanowienia i skierowania sprawy do ponownego rozpoznania albo ustanowienia pełnomocnika z urzędu. WSA odrzucił zażalenie skarżącego. Wobec bezskuteczności działań zmierzających do ustanowienia pełnomocnika z urzędu Skarżący, z pominięciem przymusu adwokacko-radcowskiego wniósł za pośrednictwem WSA skargę kasacyjną do NSA. WSA odrzucił skargę kasacyjną skarżącego z powodu niedochowania przymusu adwokacko-radcowskiego. Skarżący złożył do NSA zażalenie na to postanowienie. WSA odrzucił to zażalenie. Skarżący złożył do sądu rejonowego wniosek o ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika procesowego z urzędu w celu sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej do Trybunału Konstytucyjnego. Referendarz sądowy w sądzie rejonowym oddalił wniosek Skarżącego. Skarżący złożył skargę na postanowienie referendarza wnosząc o uchylenie tego postanowienia. Sąd rejonowy utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie referendarza sądowego.

Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego sprzeczne z Konstytucją?

W uzasadnieniu powyższych skar wskazano, że rozpoznawanie (na podstawie art. 123 § 2 k.p.c.) przez referendarzy sądowych spraw w przedmiocie ustanowienia pełnomocnika z urzędu w zakresie sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej do Trybunału Konstytucyjnego jest „orzekaniem o prawach lub wolnościach konstytucyjnych”. Tego rodzaju czynności zastrzeżone są do wyłącznej kompetencji sądów, podczas gdy referendarze orzekać mogą jedynie w zakresie „procesowych czynności technicznych”.

W ocenie Skarżącej spółki przepis stanowiący, że sąd rozpoznaje skargę na postanowienie referendarza w zakresie sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej do Trybunału jako sąd drugiej instancji (art. 398[23] § 2 zdanie drugie k.p.c.) sprawia, że referendarz orzeka „na prawach sądu I instancji", co narusza prawo do rozpoznania sprawy przez niezawisły i bezstronny sąd w postępowaniu dwuinstancyjnym. Zdaniem Skarżącej spółki Konstytucja nie daje podstaw do przekazywania kompetencji do sprawowania wymiaru sprawiedliwości pracownikom sądowym, ani innym osobom nieposiadającym atrybutów niezawisłego i bezstronnego sądu w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji. Skarżąca spółka wskazuje, że skoro od postanowienia referendarza można wnieść skargę do sądu, który działa jako organ drugiej instancji, to tym samym postanowienie referendarza powinno być traktowane jako orzeczenie sądu pierwszej instancji, choć nie zostało wydane przez osobę mającą cechy niezawisłości i bezstronności. Skarżąca spółka upatruje niekonstytucyjności w tym, że orzeczenie referendarza sądowego jest traktowane na równi z orzeczeniem sądu pierwszej instancji, ponieważ sąd rozpoznający skargę na postanowienie referendarza orzeka jako sąd drugiej instancji. Z perspektywy Skarżącej spółki konstytucyjne standardy prawa do sądu byłyby zachowane wówczas, gdyby od orzeczenia sądu rozpoznającego skargę na postanowienie referendarza sądowego przysługiwał środek odwoławczy do sądu wyższej instancji.

W odniesieniu do przepisu ustanawiającego przymus adwokacko-radcowski w zakresie sporządzenia skargi kasacyjnej do NSA (art. 175 § 1 p.p.s.a.) Skarżący stwierdza, że wymóg poniesienia kosztów związanych z przymusem adwokacko-radcowskim przy sporządzeniu skargi kasacyjnej do NSA jest barierą ekonomiczną uniemożliwiającą skorzystanie z prawa skarżącego do zaskarżenia orzeczenia do sądu drugiej instancji, co jest w ocenie Skarżącego niezgodne z zasadą dwuinstancyjności postępowania sądowego (art. 176 ust. 1 Konstytucji). Zdaniem Skarżącego ustawodawca zamknął dostęp do sądu drugiej instancji w postępowaniu sądowoadministracyjnym w drobnych sprawach, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa od kosztów ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika procesowego. Skarżący twierdzi, że tworzenie przez ustawodawcę tego rodzaju barier ekonomicznych szykanuje osoby ubogie w kontekście prawa dostępu do sądu drugiej instancji w postępowaniu sądowoadministracyjnym (art. 45 ust. 1 Konstytucji).

Orzeczenie TK

Trybunał Konstytucyjny w wydanym w dniu 29 stycznia 2025 roku wyroku orzekł, że art. 175 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi jest zgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji, zaś w pozostałym zakresie postępowanie umorzył. Trybunał stwierdził, że ustanowiony w art. 175 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi przymus adwokacko-radcowski – czyli obowiązek sporządzenia skargi kasacyjnej przez profesjonalnego pełnomocnika w postępowaniu sądowoadministracyjnym ma charakter gwarancyjny i służy zapewnieniu należytej ochrony interesów prawnych strony postępowania, a w konsekwencji zapewnia możliwość skutecznego i efektywnego wniesienia skargi kasacyjnej z uwagi na jej rygorystyczny charakter, pozwalając tym samym realizować konstytucyjne prawo do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) oraz prawo do dwuinstancyjnego postępowania sądowego (art. 176 ust. 1 Konstytucji).

Przymus adwokacko-radcowski nie oznacza utraty ustawowych uprawnień strony

W uzasadnieniu podkreślono, że obowiązek sporządzenia skargi kasacyjnej przez profesjonalnego pełnomocnika nie może być utożsamiany z utratą uprawnień ustawowych strony do wniesienia tego środka zaskarżenia w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Strona w żaden sposób nie jest pozbawiona możliwości wniesienia skargi kasacyjnej. Ustawodawca sformułował jedynie wymóg podniesionej kwalifikacji warunków jej sporządzenia, przede wszystkim ze względu na szczególnie sformalizowany charakter tego środka odwoławczego i zakres dokonywanej kontroli przez Naczelny Sąd Administracyjny. Jednocześnie TK wskazał, że ustanowienie formalnego warunku sporządzenia skargi kasacyjnej do Naczelnego Sądu Administracyjnego przez profesjonalnego pełnomocnika nie czyni tej czynności nadmiernie utrudnionej, jak również uniemożliwiającej stronie skorzystanie z tego środka zaskarżenia, również w aspekcie ekonomicznym. Osoba, która nie jest w stanie ponieść kosztów postępowania, może bowiem skorzystać z instytucji prawa pomocy i przyznania profesjonalnego pełnomocnika z urzędu (zob. m.in. art. 243 i n. p.p.s.a.). Ustanowienie adwokata czy radcy prawnego z urzędu umożliwia stronie postępowania sądowoadministracyjnego korzystanie z profesjonalnej pomocy prawnej bez ponoszenia przez nią wynagrodzenia i wydatków fachowego pełnomocnika.

TK: Prawo do sądu nie ma charakteru absolutnego

Trybunał Konstytucyjny przypomniał również na marginesie, że prawo do sądu nie ma absolutnego charakteru w tym sensie, że możliwość korzystania z poszczególnych gwarancji składających się na treść tego prawa może być w pewnym zakresie ograniczana – w granicach wyznaczonych przez art. 31 ust. 3 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. Z tych powodów Trybunał Konstytucyjny wskazywał w swoim orzecznictwie, że ustawodawca jest zobowiązany do starannego wyważenia rozmaitych dóbr jednostkowych i ogólnospołecznych. Co wymaga podkreślenia, ustawodawca nie może ustanawiać nadmiernych ograniczeń prawa do sądu, ale jednocześnie musi uwzględnić usprawiedliwione interesy ogólnospołeczne w sprawnym funkcjonowaniu sądów, czy też wprowadzić niezbędne mechanizmy zabezpieczające przed nadużywaniem prawa do sądu poprzez podejmowanie prób dochodzenia na drodze sądowej roszczeń oczywiście bezzasadnych.

Źródło:

Wyrok TK z dnia 29 stycznia 2025 r., sygn. akt SK 87/19.

___________________________________________________

Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.

PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy

Polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze oraz Instagramie