TK zajmie się kwestią opłaty sądowej w II instancji

• Redakcja
• 2022-11-17 15:00
• Komentarze (0)

Niemożność zaskarżenia postanowienia sądu cywilnego o odmowie zwolnienia od opłaty sądowej od apelacji, wydanego przez sąd II instancji jest niekonstytucyjna - taką tezę zawiera skarga do TK.

Odmowa zwolnienia od opłaty sądowej w II instancji a Konstytucja

Trybunał Konstytucyjny zajmie się kwestią konstytucyjności art 394(2) § 1(1) KPC w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw w zakresie, w jakim nie przewiduje dla strony środka zaskarżenia na postanowienie o odmowie zwolnienia strony od kosztów sądowych w postępowaniu apelacyjnym wydane po raz pierwszy przez sąd drugiej instancji. W skardze postawiono tezę, że przepis ten jest niezgodny z art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 w zw. z art. 77 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz z art. 2 Konstytucji.

Swój udział w postępowaniu Trybunału Konstytucyjnego (sygn. akt SK 81/22) zgłosił również Rzecznik Praw Obywatelskich. On także wnosi o stwierdzenie, że art. 394(2) § 1(1) ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego w zakresie, w jakim uniemożliwia zaskarżenie postanowienia o odmowie zwolnienia od opłaty sądowej od apelacji, wydanego przez sąd drugiej instancji, jest niezgodny z art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 oraz w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji. 

Czytaj też: Zwolnienie od opłaty sądowej w II instancji

Prawo do dwóch instancji

Zgodnie z normą art. 78 Konstytucji, każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżania określa ustawa.Gwarancję zaskarżalności orzeczeń zawiera więc art. 78 Konstytucji, natomiast do postępowania stricte sądowego odnosi się art. 176 ust. 1 Konstytucji. Jak wyjaśniał relację pomiędzy tymi przepisami Trybunał Konstytucyjny w jednym z wyroków, „o ile art. 78 gwarantuje generalne prawo do zaskarżania rozstrzygnięć wydawanych w pierwszej instancji we wszystkich postępowaniach prowadzonych przez organy władzy publicznej, o tyle art. 176 ust. 1 formułuje zasadę dwuinstancyjnego postępowania sądowego, obowiązującą w sprawach rozpoznawanych od początku do końca przez sądy” (zob. wyrok TK z 12 września 2006 r., SK 21/05).

Koszty postępowania sądowego na wokandzie TK

Trybunał Konstytucyjny  wielokrotnie zajmował się problematyką kosztów postępowania sądowego: wskazywał na akcesoryjność orzekania o kosztach w stosunku do głównego nurtu procesu, jego odrębny charakter; rozważał także, na ile te szczególne cechy orzeczenia o kosztach - wyróżniające je od innych rozstrzygnięć incydentalnych - włączają to orzeczenie w gwarancje wynikające z art. 78 oraz art. 176 § 1, a także art. 45 Konstytucji RP. Szczególnie istotne znaczenie dla oceny rozstrzygnięcia o kosztach miał wyrok z 27marca 2007 r., SK 3/05. TK orzekł, że przepis określający katalog zaskarżalnych postanowień sądu drugiej instancji (ówczesny art. 393(18)§ 2 kpc) - w zakresie, w jakim uniemożliwia zaskarżenie postanowienia w przedmiocie kosztów procesu zasądzonych po raz pierwszy przez sąd drugiej instancji, jest niezgodny z art. 78 w związku z art. 176 ust. 1 Konstytucji. Trybunał posłużył się kategorią „orzeczenia materialnie pierwszego"; w zakresie orzekania o kosztach procesu za sąd pierwszej instancji należy uznać ten sąd, który orzekał o zwrocie kosztów w danym zakresie po raz pierwszy. 

Co także istotne, w wyroku tym Trybunał stwierdził, że literalne ujęcie dyspozycji art. 176 ust. 1 Konstytucji ma postać dyrektywy generalnej i dotyczy ogółu (całej klasy) postępowań sądowych, bez konstytucyjnego rozróżnienia, czy odnoszą się do rozstrzygnięcia o meritum sprawy sądowej, czy też dotyczą rozstrzygania (orzekania) o kosztach postępowania. Poglądy te powtórzono w wyroku z dnia 9 lutego 2010 r., SK 10/09 – w tej sprawie ponownie orzekano o niemożności zaskarżenia postanowienia w przedmiocie kosztów procesu zasądzonych po raz pierwszy przez sąd drugiej instancji (ujętej w innej jednostce redakcyjnej niż ta badana w sprawie SK 3/05) – Trybunał wskazał, że akcesoryjne orzeczenie zapadające w sprawie kosztów postępowania, w zakresie, w którym jest pierwszym orzeczeniem w sprawie tychże kosztów, podlega kontroli instancyjnej jako orzeczenie sądowe objęte dyspozycją art. 176 ust. 1 Konstytucji, w myśl której postępowanie sądowe „jest c najmniej dwuinstancyjne”. Dodatkowo, Trybunał przywołał tutaj związkowo art. 45 ust. 1 oraz art. 32 Konstytucji – wskazując na naruszenie zasady równości oraz zakazu dyskryminacji w dostępie do sądu drugoinstancyjnego.

W kolejnym orzeczeniu Trybunał stwierdził wprost, że „orzekanie o kosztach procesu w postępowaniu karnym – jakkolwiek wpadkowe w stosunku do głównego postępowania karnego – jest odrębną sprawą w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji, do której mają zastosowanie gwarancje wynikające m.in. z art. 78 Konstytucji. Sąd rozstrzyga w tym orzeczeniu o ekonomicznym ciężarze procesu, zobowiązując określone podmioty do jego poniesienia. Orzeczenie to, jako dotyczące praw podmiotów występujących w procesie karnym i realizujących w tym procesie swoje interesy majątkowe, wydane po raz pierwszy na tle głównej sprawy karnej, powinno być – zdaniem Trybunału Konstytucyjnego – traktowane jako orzeczenie wydane w pierwszej instancji w rozumieniu art. 78 Konstytucji, bez względu na to, jaki status ma wydający je sąd w perspektywie sprawy głównej. W konsekwencji orzeczenie takie, co do zasady, ma być zaskarżalne” (wyrok TK z 24 lutego 2015 r., sygn. K 34/12). 

Pominięcie ustawodawcze

Jak wskazuje RPO, w kontekście omawianej regulacji mamy do czynienia  z pominięciem ustawodawczym, które polega na zbyt wąskim określeniu zakresu zastosowania normy prawnej. Na nieracjonalny i zbyt wąski zakres normowania art. 394(2) § 1(1) KPC wskazuje m.in., że przewiduje on możliwość wniesienia zażalenia od rozstrzygnięcia dotyczącego kwestii prawa pomocy, której tłem również jest brak możliwości pokrycia wydatków związanych z procesem sądowym. 

Tymczasem w Sejmie trwają prace legislacyjne. Obecnie procedowany jest rządowy projekt zmiany kodeksu postępowania cywilnego (druk nr 2650/IX), który dopuszcza zażalenie na odmowę zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia. 

Źródło:

- Pismo procesowe Rzecznika Praw Obywatelskich – zgłoszenie udziału w postępowaniu (sygn. akt SK 81/22), IV.511.437.2022.BB.

Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło.