Tymczasowe aresztowanie nadal bez wyrażnych przesłanek przedłużenia

Źródło grafiki: https://pixabay.com

Redakcja
2023-01-14 10:00
Komentarze (0)

Tymczasowe aresztowanie jest w Polsce problemem systemowym. Mimo istnienia dwóch wyroków TK, prawodawca nadal nie podjął działań legislacyjnych, które określiłyby przesłanki przedłużenia aresztu po wydaniu przez sąd I instancji pierwszego wyroku

Tymczasowe aresztowanie w świetle KPK

Bez wątpienia tymczasowe aresztowanie stanowi najbardziej dolegliwy środek zapobiegawczy. Zgodnie z art 258 KPK, tymczasowe aresztowanie i pozostałe środki zapobiegawcze można stosować, jeżeli zachodzi:
1) uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu;
2) uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne.

Jeżeli oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata, potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być uzasadniona grożącą oskarżonemu surową karą. Środek zapobiegawczy można wyjątkowo zastosować także wtedy, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził. Decydując o zastosowaniu określonego środka zapobiegawczego, uwzględnia się rodzaj i charakter obaw wskazanych wyżej, przyjętych za podstawę stosowania danego środka oraz nasilenie ich zagrożenia dla prawidłowego przebiegu postępowania w określonym jego stadium.

Kodeks postępowania karnego reguluje także czas trwania tymczasowego aresztowania, jak również kwestię jego przedłużenia. Zgodnie z art 263 KPK, w postępowaniu przygotowawczym sąd, stosując tymczasowe aresztowanie, oznacza jego termin na okres nie dłuższy niż 3 miesiące. Jeżeli ze względu na szczególne okoliczności sprawy nie można było ukończyć postępowania przygotowawczego w terminie określonym wyżej, na wniosek prokuratora, sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy, gdy zachodzi tego potrzeba, może przedłużyć tymczasowe aresztowanie na okres, który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy. Jednakże łączny okres stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji nie może przekroczyć 2 lat.

Czytaj też: Tymczasowe aresztowanie w praktyce i alarmujące dane statystyczne

Kodeks postępowania karmego dopuszcza jednak możliwość przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania na okres oznaczony, przekraczający termin określony wyżej. Takiego przedłużenia może dokonać sąd apelacyjny, w którego okręgu prowadzi się postępowanie na wniosek sądu, przed którym sprawa się toczy, a w postępowaniu przygotowawczym na wniosek właściwego prokuratora bezpośrednio przełożonego wobec prokuratora prowadzącego lub nadzorującego śledztwo - jeżeli konieczność taka powstaje w związku z zawieszeniem postępowania karnego, czynnościami zmierzającymi do ustalenia lub potwierdzenia tożsamości oskarżonego, wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju, a także celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego.

Ustawodawca dopuszcza także tymczasowe aresztowanie po wydaniu wyroku w I instancji. Jeżeli zachodzi potrzeba stosowania tymczasowego aresztowania po wydaniu pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji, każdorazowe jego przedłużenie może następować na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy (art 263 § 7). Przepis wzbudza jednak szereg wątpliwości, w tym wątpliwości konstytucyjnych.

Tymczasowe aresztowanie na wokandzie TK

Tymczasowe aresztowanie stało się również przedmiotem orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, który wskazał nieprawidłowości związane z kryteriami stosowania oraz przedłużania aresztowania i określenia maksymalnego jego czasu.

W wyroku z 20 listopada 2012 r., sygn. akt SK 3/12, TK orzekł, że „art. 263 § 7 Kodeksu postępowania karnego (...) w zakresie, w jakim nie określa jednoznacznie przesłanek przedłużenia tymczasowego aresztowania po wydaniu przez sąd pierwszej instancji pierwszego wyroku w sprawie, jest niezgodny z art. 41 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 40 w związku z art. 41 ust. 4 Konstytucji". TK w uzasadnieniu stwierdził, że orzeczenie nakłada na ustawodawcę „obowiązek dokonania takich zmian w prawie, które uwzględniać będą zarówno złożone przyczyny przedłużającego się postępowania karnego i w jego konsekwencji tymczasowego aresztowania, jak i realną potrzebę zapewnienia ochrony dóbr wskazanych w art. 31 ust. 3 Konstytucji". Mimo że od opublikowania orzeczenia TK z 20 listopada 2012 r. upłynęło 10 lat, ustawodawca nie wywiązał się z nałożonego nań obowiązku. Treść przepisu nie uległa żadnej zmianie, a praktyka jego stosowania - mimo powszechnie obowiązującej mocy wyroku - nie tylko nie została ograniczona zgodnie z kierunkiem wskazanym przez TK, ale - jak wskazuje Rzecznik Praw Obywatelskich -staje się coraz bardziej punitywna. Świadczyć o tym machoćby podwyższanie przez ustawodawcę zagrożenia karą pozbawienia wolności za poszczególne przestępstwa.

Uwzględniając stanowisko RPO co do niewykonania wyroku SK 3/12, TK w orzeczeniu z dnia 17 lipca 2019 r. sygn. akt S 3/19, zasygnalizował Sejmowi istnienie uchybień w prawie dotyczących stosowania tymczasowego aresztowania ze względu na surowość kary grożącej oskarżonemu oraz braku jednoznacznie określonych przesłanek przedłużenia tymczasowego aresztowania po wydaniu przez sąd pierwszej instancji pierwszego wyroku w sprawie - których usunięcie jest niezbędne do zapewnienia spójności systemu prawnego RP. Podkreślenia wymaga, że w postanowieniu TK wprost stwierdził, że obowiązywanie zarówno art. 258 § 2 k.pk., jak i art. 263 § 7 k.p.k. jest nie do pogodzenia z przepisami Konstytucji. W zakresie art. 263 § 7 k.p.k., TK przypomniał swoje wcześniejsze spostrzeżenia poczynione w sprawie o sygn. akt SK 3/12, stwierdzając, że stan niekonstytucyjności tej normy się utrzymuje w związku z brakiem podjęcia działań legislacyjnych wykonujących jego orzeczenie.

Będą zmiany? Resort Sprawiedliwości odpowiada RPO

W odpowiedzi na pismo RPO, Resort Sprawiedliwości wskazał. że nie widzi realnej potrzeby modyfikacji ww. przepisów, tj. art. 258 § 2 oraz art. 263 § 7 KPK. Argumentem przemawiającym za takim stanowiskiem ma być fakt, że - zdaniem MS - sądy posiadają odpowiednią świadomość uwarunkowań dotyczących stosowania oraz przedłużania najbardziej dolegliwego środka zapobiegawczego, jakim jest tymczasowe aresztowanie. Zdaniem resortu, najnowsze orzecznictwo dowodzi, że wątpliwości zasygnalizowane w powołanym w wystąpieniu wyroku TK zostały należycie przepracowane przez wymiar sprawiedliwości i - pomimo pozostawienia zakwestionowanego przepisu w niezmienionej postaci - we właściwy sposób wpłynęły na orzecznictwo sądów powszechnych i SN. Tym samym, w ocenie MS, wyrok TK został w istocie implementowany, chociaż bez nowelizacji przepisów KPK, a poprzez modyfikację ich wykładni na potrzeby orzecznictwa.

Tymczasem jak wskazuje RPO w kontekście uchwalonej przez Sejm 7 lipca 2022 r. ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, art. 263 § 7 KPK nie został znowelizowany i nadal nie określa jednoznacznych przesłanek przedłużenia tymczasowego aresztowania pozwalających przewidzieć maksymalne jego granice czasowe po pierwszym wyroku w I instancji.

Źródło:

- pismo RPO do MS z dnia 6.12.2022 r., II.510.1292.2015.MM

- pismo MS do RPO z dnia 5.1.2023 r., DLPK-I.053.7.2022

Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło.