Źródło grafiki: https://pixabay.com
Tymczasowe aresztowanie stanowi najbardziej dolegliwy środek zapobiegawczy. Jak jego stosowanie wygląda w praktyce i dlaczego zebrane dane statystyczne są alarmujące?
Jak wynika z raportu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka „Tymczasowe aresztowanie - (nie)tymczasowy problem. Analiza aktualnej praktyki stosowania tymczasowego aresztowania" - a także z badań aktowych w BRPO - przewlekłość tymczasowego aresztowania stała się znów problemem systemowym. Świadczy o tym liczba aresztowanych, która osiągnęła ponad 10% liczby wszystkich osadzonych.
Tymczasem raport Fundacji Court Watch „Aktualna praktyka stosowania tymczasowych aresztowań w Polsce. Raport z badań empirycznych" wykazał, że w latach 2015-2019 liczba osób przebywających w aresztach wzrosła o 100%. Wzrasta także długość aresztowań. W Polsce oskarżeni muszą czekać w areszcie śledczym na prawomocny wyrok średnio 9 miesięcy. Tymczasem w większości krajów UE średnia nie przekracza 6 miesięcy.
Wskazuje się, że przyczyną wzrostu liczby i długości aresztowań jest znaczny wzrost liczby wniosków prokuratorów o to od 2016 r. Mimo to sędziowie nie stali się w stosunku do nich bardziej krytyczni. Niezależnie od mnogości wniosków sądy statystycznie akceptują wciąż ponad 90%. Fundacja Court Watch wskazuje, że argumenty prokuratorów przyjmowane są często bezkrytycznie, a podstawy zastosowania są niejasną parafrazą przepisów.
Podkreśla się , że najważniejszym mankamentem postanowień sądów o aresztach są lakoniczne, wręcz pozorne uzasadnienia. Ani oskarżony, ani jego obrońca, często nie są w stanie dowiedzieć się, dlaczego sąd zastosował tak dolegliwy środek zapobiegawczy. Wbrew przepisom, z uzasadnień często nie wynika, aby rozważano wolnościowe alternatywy dla aresztowania.
Tymczasem Fundacja Court Watch wskazuje na rozwiązania, które mogą ograniczyć społeczne i ekonomiczne koszty aresztowania bez uszczerbku dla prawidłowości postępowań karnych. To wprowadzenie wzorem innych krajów m.in. zryczałtowanych odszkodowań dla osób niesłusznie aresztowanych oraz zmiana nazwy tego środka, aby nie mylił się on z karą aresztu, niwecząc tym samym domniemanie niewinności.
Reasumując należy wskazać, że z obu raportów wynika, że niektóre nieprawidłowości wskazywane przez Europejski Trybunał Praw Człowieka są w Polsce powszechnie powielane. To dowód, że mamy do czynienia z problemem o charakterze systemowym.
W kontekście przepisów dotyczących tymczasowego aresztowania wypowiedział się również Komitet ONZ Przeciwko Torturom (CAT) w stanowisku wyrażonym 9 sierpnia 2019 r. w uwagach końcowych dotyczących siódmego sprawozdania Polski z realizacji Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania. Komitet niepokoi bowiem zakres stosowania i trwania tymczasowego aresztowania oraz to, że Kodeks postępowania karnego nie przewiduje maksymalnego terminu stosowania tymczasowego aresztowania. Zastrzeżenia CAT budzi fakt, że tymczasowe aresztowanie może być przedłużane bez uzasadnienia, że sądy mają problemy z uzasadnieniem przedłużaniem, a także fakt, że Kodeks postępowania karnego pozwala na 6- miesięczne przedłużenia aresztu po wydaniu pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji. Niepokój budzi również niska skuteczność zażalenia na zastosowanie oraz przedłużenie tymczasowego aresztowania w Polsce.
Ponadto Komitet ONZ Przeciwko Torturom (CAT) uważa, że Polska powinno zagwarantować, iż tymczasowe aresztowanie będzie stosowane wyjątkowo, jako środek ostateczny i ograniczony czasowo, a także ustanowić maksymalny termin przewidziany prawem, który byłby kontrolowany przez sąd prawa. Polska powinna również podjąć kroki celem powstrzymania praktyki przedłużania tymczasowego aresztowania, w szczególności sześciomiesięcznych przedłużeń po wydaniu pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji, na co pozwala Kodeks postępowania karnego. Państwo powinno zagwarantować, że przedłużenia nie będą stosowane arbitralnie, a aresztowani będą oddzieleni od skazanych. Polska powinna rozważyć zamianę tymczasowego aresztowania na wolnościowe środki zapobiegawcze, w szczególności w przypadku zagrożenia karą pozbawienia wolności do dwóch lat i wziąć pod uwagę alternatywne rozwiązania do tymczasowego aresztowania zgodnie z Regułami dotyczącymi Standardów Minimalnych ONZ dla Środków Wolnościowych (tzw. Reguły Tokio).
Pomimo istnienia szeregu watpliwości, także wyrażonych w orzeczeniach TK, przepisy dotyczące tymczasowego aresztowania nie zostały znowelizowane. Obecni w dniu 10 lipca 2019 r. na rozprawie w TK przedstawiciele Sejmu i Prokuratora Generalnego, w odpowiedzi na pytania członków składu oświadczyli, że nie są im znane projekty ustaw wykonujących wyrok TK w sprawie SK 3/12. Przedstawiciele Sejmu zobowiązali się zaś wtedy do podjęcia odpowiednich działań mających na celu wykonanie tego wyroku TK. Prace takie nie zostały jednak podjęte. Uchwalona przez Sejm 7 lipca 2022 r. ustawa o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw pokazuje, że art. 263 § 7 KPK po dziś dzień nie został znowelizowany i nadal nie określa jednoznacznych przesłanek przedłużenia tymczasowego aresztowania pozwalających przewidzieć maksymalne jego granice czasowe po pierwszym wyroku w I instancji.
Źródło:
- pismo RPO do MS z dnia 6.12.2022 r., II.510.1292.2015.MM
Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło.
Zapis na sąd polubowny w praktyce
2023-04-18 10:00
Umowa o jurysdykcję krajową w praktyce
2023-08-10 10:10
Tymczasowe aresztowanie w statystykach
2023-03-17 17:30
Pierwszy krok w sprawie utworzenia rządu
2023-11-08 10:00
Zarząd kadłubowy w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
2022-10-10 14:18
Obecność przedsiębiorcy podczas wykonywania czynności kontrolnych
2022-03-13 12:30
