WSA oceni, czy samorząd adwokacki słusznie odmówił zwolnienia z opłat za aplikację. Zdaniem skarżących, naruszono nie tylko przepisy Prawa o adwokaturze, ale również Konstytucji RP.
Ustawa Prawo o adwokaturze wprost wskazuje, że aplikacja adwokacka jest odpłatna, a szkolenie aplikantów adwokackich pokrywane jest z opłat wnoszonych przez aplikantów do właściwej okręgowej rady adwokackiej. W art 76b ust. 4 podkreślono jednak, że okręgowa rada adwokacka może jednak zwolnić aplikanta adwokackiego od ponoszenia opłaty w całości lub w części, a także odroczyć jej płatność lub rozłożyć ją na raty. W wypadku podjęcia uchwały o zwolnieniu aplikanta adwokackiego od ponoszenia opłaty w całości lub w części koszty szkolenia tego aplikanta pokrywane są proporcjonalnie do wysokości zwolnienia ze środków własnych właściwej okręgowej rady adwokackiej. Wskazuje się przy tym, że art. 76b ust. 4 Prawa o adwokaturze powinien być interpretowany prokonstytucyjnie, z uwzględnieniem m.in. zasady zaufania obywatela do państwa (art. 2 Konstytucji) czy zasady równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji). Niestety, w praktyce zwolnienie z opłaty za aplikację jest często jedynie teorią, nie mającą pokrycia w praktyce uchwał organów samorządu.
Wojewódzki Sąd Administracyjny oceni, czy samorząd adwokacki słusznie odmówił zwolnienia z opłat za aplikację. Jak wynika ze stanu faktycznego sprawy, aplikantka opiekująca się córką z niepełnosprawnością od ponad 2 lat bezskutecznie ubiega się o zwolnienie z rocznej opłaty szkoleniowej za aplikację (5850 zł) oraz miesięcznej składki członkowskiej (100 zł) za 2022 rok. W styczniu 2022 r. wystąpiła do ORA o zwolnienie z opłat. Wskazała, że jej miesięczny dochód wynosi 3618,84 zł., w tym 2119 zł świadczenia pielęgnacyjnego, którego pobieranie wymaga rezygnacji z pracy. Większość przeznacza na utrzymanie, leczenie i rehabilitację córki, co uniemożliwia jej pokrycie kosztów aplikacji i składek. Mimo trudności wnioskodawczyni łączy naukę na aplikacji z opieką nad dzieckiem oraz realizuje zadania zlecane przez jej patrona.
>> Zobaczj też: Artykuł reklamowy z kampanią CPC dla Twojej kancelarii (Autopromocja)
Wniosek aplikantki był rozpatrywany przez organy samorządu adwokackiego sześciokrotnie. ORA trzykrotnie odmawiała zwolnienia jej z opłat. Prezydium NRA dwukrotnie zwracało sprawę do ponownego rozpoznania, lecz w sierpniu 2023 r. utrzymało w mocy niekorzystną dla aplikantki uchwałę ORA. Samorząd adwokacki wskazał, że do zwolnienia konieczne jest spełnienie przesłanki wyjątkowości sytuacji oraz przesłanki momentu jej powstania w toku aplikacji. Stanął na stanowisku, że decydujące znaczenie ma moment powstania niepełnosprawności córki aplikantki, co miało miejsce przed rozpoczęciem aplikacji. A za wyjątkowe należy uznać takie sytuacje, do których doszło już w trakcie aplikacji.
Uchwały samorządu adwokackiego odmawiające zwolnienia z opłaty szkoleniowej za aplikację adwokacką oraz składek członkowskich aplikantce, która opiekuje się córką z niepełnosprawnością zaskarżył do WSA Rzecznik Praw Obywatelskich. Zdaniem Rzecznika zaskarżona uchwała Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej i poprzedzająca ją uchwała ORA naruszają m.in. art. 76b ust. 4 Prawa o adwokaturze w związku z art. 2, art. 71, art. 32 ust. 1 Konstytucji. Przepis art. 76b ust. 4 Prawa o adwokaturze przewiduje możliwość zwolnienia aplikanta adwokackiego od opłaty za aplikację.
RPO słusznie zwraca uwagę na naruszenie art. 76b ust. 4 Prawa o adwokaturze w zw. z art. 2 Konstytucji. Wskazuje on, że przesłanka momentu powstania wyjątkowej sytuacji ma charakter arbitralny i jeśli będzie stosowana w innych sprawach, doprowadzi do faktycznego zamknięcia dostępu do zawodu adwokata ubogim rodzicom opiekującym się niepełnosprawnym dzieckiem, którzy z uwagi na pobieranie świadczenia pielęgnacyjnego nie mogą podjąć żadnej pracy zarobkowej. Tymczasem z ugruntowanego orzecznictwa WSA w Warszawie wynika, że wystarczający dla zwolnienia jest sam wyjątkowy charakter sytuacji. Sądy zwracają uwagę, że ze względu na uznaniowy charakter decyzji ORA i NRA „postępowania wyjaśniające w takiej sprawie winno być przeprowadzone w sposób wnikliwy i dogłębny oraz szczególnie staranny, z wykluczeniem stosowania przez organ adwokatury zachowań automatycznych, a wynik tego postępowania winien znaleźć odzwierciedlenie w przedmiotowej uchwale”. Tymczasem sformułowanie przez ORA i NRA przesłanki momentu powstania sytuacji jako decydującego kryterium przyznania zwolnienia prowadzi właśnie do skrytykowanego przez WSA automatyzmu, w ramach którego nawet najbardziej dramatyczne okoliczności nie uzasadniają zwolnienia, o ile dotknęły one aplikanta przed rozpoczęciem aplikacji.
Należy podkreślić, że z konstytucyjnej zasady zaufania obywatela do państwa wynika m.in. nakaz zapewnienia jednostce możliwości planowania i działania przy pełnej znajomości przesłanek działania organów władzy publicznej oraz zakaz nagłego wycofywania się z ustalonych reguł postępowania. Organy samorządu adwokackiego powinny w sposób jasny i spójny wyjaśnić przesłanki, jakimi kierują się przy przyznawaniu zwolnienia oraz konsekwentnie się ich trzymać. Jak uzasadnia RPO, we wszystkich uchwałach ORA wspominała o przesłance momentu powstania wyjątkowej sytuacji, ale początkowo nie przypisywała jej decydującego znaczenia. Jej stanowisko wyklarowało się dopiero po dwukrotnym uchyleniu jej rozstrzygnięć przez Prezydium NRA, które wytykało jej błędy w ocenie sytuacji wnioskodawczyni. Takie działanie stanowiło naruszenie wywodzonego z zasady zaufania obywatela do państwa nakazu zapewnienia pełnej znajomości przesłanek działania organów władzy publicznej oraz zakazu nagłego wycofywania się z ustalonych reguł postępowania. Także Prezydium NRA zmieniało stanowisko co do tego, które przesłanki mają znaczenie decydujące dla przyznania zwolnienia.
W ocenie RPO, uchwały Prezydium NRA z 12 maja 2022 r. i 24 listopada 2022 r. stały się podstawą uzasadnionego i chronionego oczekiwania aplikantki, rozpatrzenia jej wniosku o zwolnienie niezależnie od momentu powstania wyjątkowej sytuacji. Tymczasem w zaskarżonej uchwale Prezydium NRA niespodziewanie wycofało się z tego poglądu i uznało przesłankę momentu powstania okoliczności uzasadniającej zwolnienie za samoistną podstawę do odmowy. Zdaniem RPO doszło zatem do nieuprawnionego działania Prezydium NRA wobec aplikantki, która działając w zaufaniu do jego rozstrzygnięć wyznaczających ORA określone wytyczne co do oceny jej sytuacji, liczyła, że zostaną one wykonane, a w razie podjęcia uchwały przez ORA z ich pominięciem – że taka uchwała zostanie uchylona przez Prezydium NRA.
Drugim zarzutem, jaki podnosi Rzecznik jest naruszenie art. 76b ust. 4 Prawa o adwokaturze w zw. z art. 71 Konstytucji. RPO zwraca uwagę, że przy interpretacji art. 76b ust. 4 Prawa o adwokaturze należy też mieć na względzie prawa tych aplikantów, którzy należą do grup uznawanych przez Konstytucję za najbardziej narażone i którym przyznaje ona szczególną ochronę. Aplikantka zalicza się do kategorii „rodziny niepełnej”, która „znajduje się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej” w rozumieniu art. 71 ust. 1 zd. 2 Konstytucji, a także do kategorii „matki” w rozumieniu art. 71 ust. 2 Konstytucji. Zarówno rodzinom niepełnym, jak i matkom, Konstytucja przyznaje prawo do szczególnej pomocy władz publicznych. RPO podkreśla, że organy samorządu adwokackiego są zobowiązane do udzielania szczególnej pomocy członkom korporacji, którzy znajdują się w trudnej sytuacji materialnej i zaliczają się jednej z grup szczególnie narażonych tj. rodzin czy matek z dziećmi. Pomocy można odmówić jedynie wobec poważnych przeciwwskazań. A trudno uznać za nie twierdzenie ORA, że przyznanie zwolnienia „godziłoby w fundamentalne prawa” adwokatury. Zwolnienie aplikantki z opłaty rocznej w 2022 roku wiązałoby się z kosztem 2 zł i 72 groszy na każdego członka ORA, a w przypadku zwolnienia jej także ze składek członkowskich (12x100 zł = 1200 zł) – 3 zł i 28 groszy. Trudno uznać to kwotę, która godziłaby w jakieś "prawa" społeczności adwokackiej w sposób fundamentalny.
Rzecznik wskazuje także naruszenie art. 76b ust. 4 Prawa o adwokaturze w zwązku z art. 32 ust. 1 Konstytucji. W ocenie RPO sprawa ilustruje szerszy problem, jakim jest nierówne traktowanie aplikantów-opiekunów osób z niepełnosprawnościami. Zasada równości z art. 32 ust. 1 Konstytucji wymaga podobnego traktowania osób w podobnej sytuacji. Zasada ta odnosi się nie tylko do stanowienia prawa, ale także do sposobu jego stosowania – przepisy powinny być interpretowane w podobny sposób w odniesieniu do osób znajdujących się w podobnej sytuacji faktycznej. Zdaniem ORA i NRA do zwolnienia nie wystarczy spełnienie przesłanki wyjątkowego charakteru sytuacji, ale konieczne jest także spełnienie przesłanki momentu jej powstania (powinna zaistnieć po rozpoczęciu aplikacji). Wobec tej grupy aplikantów o tym, czy ktoś otrzyma zwolnienie, decyduje kryterium momentu powstania niepełnosprawności podopiecznego. W konsekwencji na zwolnienie mogą liczyć aplikanci, którym po rozpoczęciu aplikacji urodziło się dziecko z niepełnosprawnością, albo których dziecko, małżonek lub inna osoba bliska doznała niepełnosprawności. Aplikanci opiekujący się bliskimi, których niepełnosprawność powstała przed rozpoczęciem aplikacji, nie mogą liczyć na zwolnienie. RPO nie dostrzega żadnej wartości konstytucyjnej, która uzasadniałaby takie rozróżnienie.
Rzecznik zwraca również uwagę na wyrok Trybunału Konstytucyjnego, który uznał wprowadzenie w odniesieniu do przyznawania świadczeń pielęgnacyjnych kryterium momentu powstania niepełnosprawności za niezgodne z art. 32 ust. 1 Konstytucji. W ocenie RPO przy podejmowaniu decyzji w przedmiocie zwolnienia z opłaty szkoleniowej nie powinno stosować się kryterium momentu powstania niepełnosprawności dziecka aplikanta, bo w arbitralny sposób różnicuje ono traktowania osób znajdujących się w podobnej sytuacji. Fakt, że dziecko aplikanta cierpiało na niepełnosprawność jeszcze przed rozpoczęciem aplikacji, nie powinien automatycznie przesądzać o niedopuszczalności przyznania zwolnienia z opłaty szkoleniowej i ze składek.
Jak już wskazano, art. 76b ust. 1 ustawy o adwokaturze stanowi, że aplikacja adwokacka jest odpłatna, przy czy maksymalną wysokość opłaty rocznej ustala, w drodze rozporządzenia, Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Adwokackiej, kierując się koniecznością zapewnienia aplikantom właściwego poziomu wykształcenia. Natomiast zgodnie z art.76b ust. 4 powołanej ustawy, okręgowa rada adwokacka może zwolnić aplikanta adwokackiego od ponoszenia opłaty w całości lub w części, a także odroczyć jej płatność lub rozłożyć ją na raty. Zgodnie z ust. 5 powyższego przepisu, w wypadku podjęcia uchwały o zwolnieniu aplikanta adwokackiego od ponoszenia opłaty w całości lub w części koszty szkolenia tego aplikanta pokrywane są proporcjonalnie do wysokości zwolnienia ze środków własnych właściwej okręgowej rady adwokackiej. Jest to konsekwencja ustalonej w art. 76b ust. 2 zasady, że szkolenie aplikantów adwokackich pokrywane jest z opłat wnoszonych przez aplikantów do właściwej okręgowej rady adwokackiej. Zwolnienie aplikanta od ponoszenia opłaty oznacza zatem – w świetle przedstawionego przepisu - że koszty szkolenia tego aplikanta pokrywane są proporcjonalnie do wysokości zwolnienia ze środków własnych właściwej okręgowej rady adwokackiej.
Jak podnosi się w orzecznictwie, z przedstawionych przepisów wynika więc, że uchwała okręgowej rady adwokackiej o zwolnieniu aplikanta adwokackiego od ponoszenia opłaty w całości lub w części ma charakter uznaniowy. Nie ulega wątpliwości, że jedną z podstawowych przesłanek podjęcia takiej uchwały jest sytuacja finansowa właściwej okręgowej rady adwokackiej – jej zdolność do ponoszenia ze środków własnych kosztów szkolenia aplikanta zwolnionego od ponoszenia opłaty w całości lub części. Choć nie wynika to z przepisów ustawy Prawo o adwokaturze, ani z przepisów Kofeksu postępowania administracyjnego., to nie ulega wątpliwości, że z samego pojęcia sprawy administracyjnej – jako sprawy indywidualnej rozstrzyganej w drodze decyzji administracyjnej (a taki charakter ma sprawa o zwolnienie aplikanta adwokackiego od ponoszenia opłaty) wynika, że przy rozpatrywaniu wniosku w tej sprawie powinny być brane pod uwagę również okoliczności podmiotowe, związane z sytuacją życiową wnioskodawcy (aplikanta), jego możliwościami zarobkowymi, sytuacją rodzinną i zdrowotną i in. (zob. wyrok WSA w Warszawie z 2.10.2012 r., VI SA/Wa 33/12).
Wprawdzie uchwała o odmowie zwolnienia z opłaty za aplikację jest decyzją uznaniową, zależną od oceny konkretnych okoliczności, to nadal aktualne pozostaje pytanie, czy katalog "szczególnych okoliczności", uznawanych przez samorząd za wystarczające do zwolnienia z opłaty, nie jest zbyt wąski, a przez to nieadekwatny do realiów, w jakich funkcjonują osoby odbywające szkolenie. Kwestia wydaje się szczególnie widoczna na gruncie opisanej sprawy, z którą teraz zmuszony jest mierzyć się sąd administracyjny.
>>Zobacz więcej artykułów w: Aplikacja
Źródło:
- wyrok WSA w Warszawie z 2.10.2012 r., VI SA/Wa 33/12,
- komunikat RPO, https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-skarga-wsa-zwolnienie-oplaty-aplikacja-ozn
___________________________________________________
Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.
PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy
Odwiedź nasz Sklep, polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze
SN: Skarga nadzwyczajna wymaga ostrożności
2024-05-08 16:48
SN o skutkach przyczynienia się poszkodowanego do wypadku
2024-02-24 19:53
Sąd oddala skargę Banku Millenium S.A.
2022-07-26 08:00
SN: Ogłoszenie upadłości nie tamuje skargi pauliańskiej wierzyciela
2023-06-24 10:24
Prokuratorzy zawalczą o wynagrodzenia przed TK
2023-08-12 08:00
SN: Protest wyborczy można złożyć po ogłoszeniu wyników wyborów
2023-08-26 08:30
Immisje pośrednie w orzecznictwie sądów powszechnych
2023-07-31 00:57
7 grudnia SN oceni ważność referendum ogólnokrajowego
2023-12-03 08:00
