Zasady obliczania kary łącznej prowadzą do dłuższego faktycznego pozbawienia wolności

Redakcja
2023-08-28 09:00
Komentarze (0)

Przepisy regulujące karę łączną wątpliwe konstytucyjnie. Zastosowanie zasad kumulacji kar przez sąd prowadzi niekiedy do każdorazowo dłuższego faktycznego pozbawienia wolności, niż w sytuacji, gdyby kary jednostkowe nie zostały powiązane karą łączną.

Obliczanie górnej granicy kary łącznej w oparciu o zasadę kumulacji

W praktyce wymiaru sprawiedliwości wątpliwości konstytucyjne wzbudzają zasady obliczania górnej granicy kary łącznej (czyli jednej kary wymierzonej za przestępstwa pozostające w zbiegu realnym przestępstw) w oparciu o zasadę kumulacji. Problem uwidacznia się na etapie postępowania wykonawczego, gdy sąd zobligowany jest połączyć kary jednostkowe określone w miesiącach i latach w danej sprawie, gdy po zsumowaniu stanowią one 12 miesięcy i więcej.

Zgodnie z art. 86 § 1 Kodeksu karnego, sąd wymierza karę łączną w granicach powyżej najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy, nie przekraczając jednak 810 stawek dziennych grzywny, 2 lat ograniczenia wolności albo 20 lat pozbawienia wolności. Jeżeli najwyższą z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa jest kara 810 stawek dziennych grzywny, 2 lat ograniczenia wolności albo 20 lat pozbawienia wolności, dolną granicę kary łącznej przyjmuje się w tej wysokości. Karę pozbawienia wolności wymierza się w miesiącach i latach. Zasady obliczania czasu trwania kar określa natomiast art. 12c Kodeksu karnego wykonawczego. Przepis ten wskazuje, że jeżeli kara lub inny środek podlegający wykonaniu według przepisów kodeksu są określone w tygodniach, miesiącach lub latach, przyjmuje się w postępowaniu wykonawczym, że tydzień liczy się za dni 7, miesiąc za dni 30, a rok za dni 365.

Zastosowanie kary łącznej

Warunkiem zastosowania nakazu kary łącznej jest ustalenie, że sprawca dopuścił się przestępstw zanim zapadł pierwszy, choćby nieprawomocny, wyrok co do któregokolwiek z nich. Wraz z nowelizacją z 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych, do Kodeksu karnego wykonawczego wprowadzono zasady obliczenia okresu wykonywania kary lub środka karnego. Zamierzeniem ustawodawcy było ułatwienie sądowi przeliczenia miesięcy i lat, ponieważ ostatecznie faktyczny czas odbywania kary liczony jest w dniach, a nie miesiącach i latach. W praktyce jednak zastosowanie ustawowych zasad może prowadzić do faktycznego wydłużenia czasu pozbawienia wolności. Dlatego też Rzecznik Praw Obywatelski zwrócił się do Trybunału Konstytucujnego z wnioskiem o stwierdzenie, że art. 12c ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. z 2023 r., poz. 127) w związku z art. 86 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz.U. z 2022 r., poz. 1138 ze zm.) w zakresie, w jakim pomija przeliczenie miesięcy na lata przy wyznaczeniu przez sąd w oparciu o zasadę kumulacji górnej granicy kary łącznej pozbawienia wolności - gdy kary jednostkowe w danej sprawie po zsumowaniu stanowią 12 miesięcy i więcej - jest niezgodny z art. 42 ust. 1 Konstytucji RP w związku z art. 2 Konstytucji RP.

Kara łączna może wydłużyć faktyczny pobyt w więzieniu

By zobrazować poruszony problem, należy ponownie odwołać się do przytoczonych wyżej przepisów. Artykuł 86 § 1 k.k. stanowi, że górną granicę kary łącznej sąd zobligowany jest określić poprzez zsumowanie kar jednostkowych za zbiegające się przestępstwa, nie przekraczając jednak 810 stawek dziennych grzywny, 2 lat ograniczenia wolności albo 20 lat pozbawienia wolności. Jak słusznie wskazuje RPO w skardze konstytucyjnej, Kodeks karny nie posługuje się definicją „sumy kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa", w związku z tym należy przyjąć posłużenie się przez sąd w pierwszej kolejności wykładnią językową. W przypadku kary łącznej sumowanymi liczbami jest wysokość kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa pozostające ze sobą w realnym zbiegu.

Kiedy wyrok łączny się uprawomocnia, kierowany jest do wykonania. Dlatego też obliczenie sumy kar jednostkowych podlegających wykonaniu następuje na podstawie art. 12c k.k.w. Jeżeli kara lub inny środek podlegający wykonaniu według przepisów tego kodeksu są określone w tygodniach, miesiącach lub latach, przyjmuje się w postępowaniu wykonawczym, że tydzień liczy się za dni 7, miesiąc za dni 30, zaś rok za dni 365. Należy podkreslić, że przepis ten został wprowadzony w ustawie z 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw. Obecnie dochodzi więc do zrównania wszystkich miesięcy bez względu na to, ile faktycznie mają dni, przyjmując fikcję prawną, że każdy z miesięcy w roku liczy 30 dni. W związku z tym 12 miesięcy w rozumieniu przepisu to 360 dni (12x30). Jednocześnie ustawodawca w tym samym przepisie przyjął, że rok to 365 dni.

Jak wskazuje RPO, przepis ten pomija jednak, że w wyroku łącznym miesiące mogą zostać „przeliczone" na lata, co prowadzi do poważnych problemów praktycznych, w zakresie w jakim sąd zobligowany jest obliczyć sumę kar jednostkowych pozbawienia wolności, które określono w miesiącach, podczas gdy ich suma to 12 miesięcy i powyżej. Norma art. 86 § 1 k.k. in fine obliguje bowiem sąd do określenia kary w miesiącach i latach, jeśli zatem suma miesięcy jest równa lub wyższa niż 12, sąd musi je przeliczyć w odpowiednim zakresie na lata.

Przykład 1: gdy sprawcę skazano na 4 miesiące i 8 miesięcy pozbawienia wolności przy zastosowaniu górnej granicy kary łącznej, suma kar jednostkowych to 12 miesięcy (360 dni), ale sąd związany art. 86 § 1 k.k. orzeknie karę łączną w wysokości 1 roku pozbawienia wolności (365 dni).

Przykład 2: jedna z kar jednostkowych pozbawienia wolności to 1 rok i 5 miesięcy, druga kara jednostkowa to 2 lata i 9 miesięcy. Suma kar jednostkowych to 3 lata i 14 miesięcy, czyli 1515 dni pozbawienia wolności (365x3 + 14x30). W przeliczeniu na lata i miesiące, kara łączna wyniesie 4 lata i 2 miesiące, czyli 1520 dni pozbawienia wolności (4x365 + 2x30).

TK zajmie się kwestią kary łącznej

Jak wskazano w skardze, instytucja kary łącznej może w określonych przypadkach pogorszyć sytuację skazanego. Regulacja art. 12c k.k.w. w związku z art. 86 § 1 k.k. budzi zatem zastrzeżenia konstytucyjne na gruncie art. 42 ust. 1 Konstytucji RP w związku z art. 2 Konstytucji RP. Zdaniem RPO należy uznać, że w art. 12c k.k.w. w związku z art. 86 § 1 k.k. dochodzi do pominięcia prawodawczego w zakresie, w jakim prawodawca ustanowił normę prawną, lecz nie objął jej zakresem okoliczności, które powinny być nią objęte w świetle wymagań konstytucyjnych - zasady "nulla poena sine lege" w aspekcie certa oraz zasady demokratycznego państwa prawnego.

Wydanie przez TK orzeczenia zgodnego z wnioskiem nie deroguje wprawdzie z systemu prawnego wskazanych norm, ale będzie stanowić podstawę do takiego przeliczania wymierzonej kary łącznej na dni pozbawienia wolności, które nie powodowałoby przedłużenia jej odbywania.

Źródło:

Wniosek RPO do TK z 11.8.2023 r., II.510.831.2021.MT

_________________________________________________

Treści publikowane w serwisie internetowym PlanetaPrawo.pl mają charakter informacyjno-edukacyjny. Nie stanowią one porad prawnych i nie zastępują profesjonalnej pomocy prawnej. Administrator nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki związane z ich wykorzystywaniem. Wszelkie prawa zastrzeżone – powołując się na publikację podaj źródło. Wykorzystywanie zawartości serwisu internetowego PlanetaPrawo.pl jako danych treningowych AI jest zabronione.

PlanetaPrawo.pl - przepisy, praktyczne komentarze, orzecznictwo, marketing prawniczy

Odwiedź nasz Sklep, polub nas na Facebooku, obserwuj nas na Twitterze